टिरीटोम्बा टिरीटोम्बा

डिसेंबर २०१७ मध्ये तुंबाडचे खोत या महाकादंबरीची, राव्हेल या फ्रेंच संगीतकाराच्या बोलेरो या रचनेशी संगती लावणारी चार भागांची मालिका लिहिली होती. त्यावर प्रतिसाद देताना माझे सन्मित्र अनिल गोविलकरांनी आंद्रे रिऊ (André Rieu) या डच व्हायलनिस्ट आणि ऑर्केस्ट्रा कंडक्टरच्या कार्यक्रमाची आठवण झाली अशी नोंद केली होती. त्याआधी आंद्रेच्या कार्यक्रमांचे व्हिडीओ युट्युबवर बघितले होते. पण गोविलकरांनी सांगितले म्हणून जास्त लक्ष देऊन बघू लागलो.

केवळ संगीतावर भर न देता आंद्रे सादरीकरणालाही तितकेच महत्व देतो. त्याच्या ताफ्यातील कलाकार सगळेच हसत असतात, नाचणे, फटके मारणे, पडणे, खळखळून हसणे या सगळ्याला आपल्या संगीतात आंद्रे छानपैकी गुंफतो. त्याचा प्रचंड संख्येने उपस्थित असलेला प्रेक्षकवर्गही आंद्रेच्या कार्यक्रमात टाळ्या वाजवतो, सुरात सूर मिसळतो, उत्स्फूर्तपणे नाचतोदेखील; पण सगळं कसं शिस्तीत. त्यामुळे आंद्रेचा कार्यक्रम केवळ श्रवणभक्तीचा न रहाता बघण्यालायक असतो.

आंद्रेच्या कार्यक्रमाची प्लेलिस्ट लावून काम करत बसलो असताना, एकदा एक उडत्या चालीचं गाणं लागलं. कामाची विंडो मिनिमाईझ करून आंद्रेचं सादरीकरण बघू लागलो. नेहमीप्रमाणे आंद्रे आणि कलाकार रंगात आलेले होते. गाणं मला खूप आवडलं होतं. एक शब्द पुन्हा पुन्हा वापरून गाण्यात नुसती धमाल चालली होती. भाषा कुठली होती ते न कळल्याने माझ्यासाठी गाण्याचा अर्थ अगम्य होता. पण प्रेक्षक आणि कलाकार सगळ्यांच्या चेहऱ्यावरील खळाळत्या हास्यामुळे काहीतरी मजेदार प्रकार होता इतकंच मला कळलं होतं. गाण्यात पुन्हा पुन्हा वापरला जाणारा शब्द होता टिरीटोम्बा (tiritomba). गाण्यात मध्येच किशोरकुमारच्या पद्धतीने यॉडलिंगदेखील केलेलं होतं. नंतर ते गाणं अनेकवेळा ऐकलं. घरच्या मंडळींना कंटाळा येईपर्यंत टिरीटोम्बा टिरीटोम्बा गुणगुणणून झालं. शेवटी एकदा बायकोने वैतागून टिरीटोम्बाचा अर्थ विचारला. आणि गुणगुणणं बंद करून मी अर्थ शोधायच्या मागे लागलो. (नवऱ्याची बोलती कशी बंद करायची ते बायकोला चांगलं माहिती असतं यावरचा माझा विश्वास अजून वाढला आहे)

आता अर्थ शोधणं कठीण होतं. कारण भाषा वेगळी होती. कुठली होती ते कळत नव्हतं. शब्द समजत नव्हते. गाण्याचे बोल समोर नव्हते. फक्त टिरीटोम्बा माहिती होतं. मग गूगल बाबाला शरण गेलो. थोड्या शोधाशोधीनंतर कळलं की हे इटालियन लोकगीत आहे. कदाचित तिथल्या नेपल्स या शहरात याची पाळंमुळं असावीत. रोमन लिपीत लिहिलेले गाण्याचे बोल मिळाले. ते असे होते.

Sera jette, sera jette a la marina
Pe' trovà 'na 'nnamorata,
Janca e rossa, janca e rossa, aggraziata,
Fatta proprio pe' scialà.

Tiritomba, tiritomba,
Tiritomba n'è lu vero nio tè.
Tiritomba, tiritomba,
Tiritomba a ll'aria va.

Spassianno, spassianno pe' llà ttuorno
Sento fà 'no sordeglino.
Mme ne accosto, mme ne accosto chiù bicino
Pe' poterla smiccià.

Tiritomba, tiritomba,
Tiritomba n'è lu vero nio tè.
Tiritomba, tiritomba,
Tiritomba a ll'aria va.

Era bella, era bella, chiù che bella,
Parea stella de l'ammore.
Era chiuovo, era chiuovo che lo core
Te sa dinto spertusà.
Tiritomba, tiritomba,

Tiritomba n'è lu vero nio tè.
Tiritomba, tiritomba,
Tiritomba a ll'aria va.

Io la guardo, io la guardo ed essa ride.
Io la parlo, essa risponne.
E già stevo e già stevo miezo a ll'onne
De l'ammore p'affonnà.

Tiritomba, tiritomba,
Tiritomba n'è lu vero nio tè.
Tiritomba, tiritomba,
Tiritomba a ll'aria va.

Quanno veco, quanno veco 'nnitto 'nfatto
Assommarme Tata 'nnante.
Co 'na mazza, co 'na mazza faudiante
Mme voleva dissossà.

Tiritomba, tiritomba,
Tiritomba n'è lu vero nio tè.
Tiritomba, tiritomba,
Tiritomba a ll'aria va.

De carrera, de carrera scappo e sferro
Accossì da chelle botte.
Ma la bella, ma la bella juorno e note
Sempe 'ncore me starrà.

Tiritomba, tiritomba,
Tiritomba n'è lu vero nio tè.
Tiritomba, tiritomba,
Tiritomba a ll'aria va.

आंद्रेच्या कलाकारांनी सादर केलेलं गाणं ऐकत ऐकत कराओके करून झालं. पण अजून अर्थ सापडलेला नाही हे लक्षात होतं. म्हणून शोधाशोध चालू ठेवली. मग गूगलबाबा प्रसन्न झाले आणि अगदी समश्लोकी नाही म्हणता येणार पण Natalia Chernega यांनी केलेला आणि मूळ रचनेच्या वेगाशी मेळ खाणारा इंग्रजी अनुवाद मिळाला. आंद्रेचे कलाकार, स्वतः आंद्रे आणि हजारोंच्या संख्येने असलेला तो प्रेक्षकसमुदाय ह्या गाण्याच्या वेळी इतका खूष का होता ते अनुवाद वाचताना लगेच लक्षात आलं.

In the evening I've come to the seaside
To find a bride for myself,
A graceful blonde with rosy cheeks,
With whom I can live my life in joy.

Tiritomba, tiritomba,
Tiritomba is sounding in the air.
Tiritomba, tiritomba,
Tiritomba is sounding in the air.

Walking and walking around,
I feel a desire to whistle.
I'm going nearer and nearer
To see a girl better.
Tiritomba, tiritomba,
Tiritomba is sounding in the air.
Tiritomba, tiritomba,
Tiritomba is sounding in the air.

She was beautiful, more than beautiful,
She was like a star of love.
As if a thorn, as if a thorn
She has stuck into my heart.

Tiritomba, tiritomba,
Tiritomba is sounding in the air.
Tiritomba, tiritomba,
Tiritomba is sounding in the air.

I'm looking at her and she is laughing,
I'm speaking with her and she is answering.
I've already lost myself
In the waves of love.

Tiritomba, tiritomba,
Tiritomba is sounding in the air.
Tiritomba, tiritomba,
Tiritomba is sounding in the air.

Suddenly I see, suddenly I see
Her father, an enormous man.
Brandishing a stick,
He wants to beat me.

Tiritomba, tiritomba,
Tiritomba is sounding in the air.
Tiritomba, tiritomba,
Tiritomba is sounding in the air.

Rapidly I'm running away
And dodging his blows.
But the beauty night and day
Will be always in my heart.

Tiritomba, tiritomba,
Tiritomba is sounding in the air.
Tiritomba, tiritomba,
Tiritomba is sounding in the air.

संध्याकाळची वेळ आहे. गुलाबी गालाच्या आणि सोनेरी केसाच्या स्वप्नसुंदरीच्या शोधात एक तरुण समुद्रकिनाऱ्यावरून चालला आहे. त्याच्या मनातील ओसंडून वाहणाऱ्या प्रेमामुळे त्याला वातावरणात एक उत्साह दाटून आलेला जाणवतो आहे. जणू सगळी सृष्टी त्याच्याबरोबर स्वप्नसुंदरीच्या शोधात निघाली आहे. गाणं म्हणते आहे. टिरीटोम्बा टिरीटोम्बा.

मग त्याला ती दिसते. त्याला शीळ घालावीशी वाटते. तिला जवळून बघण्यासाठी तो उतावीळ होतो. पुढे जाऊ लागतो. गाणं म्हणत ‘टिरीटोम्बा टिरीटोम्बा’.

ती फार सुंदर आहे. फार फार सुंदर. ती प्रेमाचा तारा आहे. ती त्याच्या काळजात घुसलेला सुखद काटा आहे. आता तो फक्त एकंच गाणं म्हणतो आहे. ‘टिरीटोम्बा टिरीटोम्बा’.

तो तिच्याशी बोलतो तेव्हा ते हसते आहे. तो तिला प्रश्न विचारतो तेव्हा ती उत्तरं देते आहे. आणि प्रेमाच्या उसळणाऱ्या लाटात तो हरवून गेला आहे. ‘टिरीटोम्बा टिरीटोम्बा’

एकदम त्याला दिसतो तिचा बाप. मोठ्ठाला थोराड. हाती घेऊन काठी धावतोय त्याच्याकडे. आपल्या देखण्या लेकीच्या मागे लागलेल्या रोमिओला पळवून लावण्यासाठी. ‘टिरीटोम्बा टिरीटोम्बा’

आता तो पळू लागतो. बापाचे वार चुकवत. स्वप्नसुंदरीपासून दूर. पण ती संध्याकाळ तो कधी विसरणार नाही. तिचं सौंदर्य कायम त्याच्या स्मरणात राहील. ‘टिरीटोम्बा टिरीटोम्बा’

तारुण्याच्या उंबरठ्यावर असलेल्या मुलाचं परकीय भाषेतील हे गाणं ऐकताना मला एकदम जवळचं मराठी भाषेतील गाणं आठवलं. यातलं वर्णन इतकं तपशीलवार नाही आणि हे लोकगीत नाही. आहे खरंतर चित्रपटगीत. पण भावना तीच. इथे बाप आणि आई गाण्याच्या सुरवातीलाच येतात. आणि एका भजनाने गाणं संपतं.

चडवा तुझा बापूस लय खविस हाय गो
येतां जाता तुझ्यामागे तुझी आई साय गो
माका मातुर इतूर बितूर कुणी वाली नाय गो नाय गो नाय गो …।।

एक पोरगी संध्याकाळी नाक्यावरती पाहिली होती …
नाक्यावरती पाहिली होती … मन्नामध्ये भरली होती ।।

तिचे गोरे गोरे गाल
तिचे काळे काळे बाल ।।
लचकत मुरडत चालली होती … पायली होती … चालली होती …
एक पोरगी….

वारियाने कुंडल हाले ।।
डोळे मोडीत राधा चाले ।।

एक पोरगी संध्याकाळी नाक्यावरती पाहिली होती …
नाक्यावरती पाहिली होती … मनामध्ये भरली होती

हे गाणं आठवलं म्हणून मग युट्युबवर ऐकत बसलो आणि लहानपणी सकाळी शाळेची तयारी करताना रेडिओवर स्नेहल भाटकरांच्या आवाजात ऐकलेलं वारियाने कुंडल हाले आठवलं.

वारियाने कुंडल हाले । डोळे मोडित राधा चाले
राधा पाहून भुलले हरी । बैल दुभवी नंदाघरी
फणस जंबिर कर्दळी दाटा । हाति घेऊन नारंगी फाटा
हरि पाहून भुलली चित्ता । राधा घुसळी डेरा रिता
ऐसी आवडी मिनली दोघा । एकरूप झाले अंगा

यातलं ‘बैल दुभवी नंदाघरी’ चं न सुटलेलं कोडं आठवलं. दुभवीचा अर्थ जर दूध काढणे असेल तर मग साक्षात हरी बैलाचं दूध काढतोय असा अर्थ होतो. लहानपणी वाटायचं की नाथ महाराजांचं काहीतरी चुकलं असावं. बैलाचं दूध कसं काय काढणार. पण मग नाथांच्या एका पैची गोष्ट ऐकली आणि इतके काटेकोर नाथ महाराज अशी चूक करणार नाही याची खात्री पटली. असे असले तरीही आळस हा स्थायीभाव असल्याने, माझ्या लहानपणी इंटरनेट नसल्याने आणि गुणगुणायच्या आधी अर्थ माहिती करुन घे असा आग्रह धरणारी बायको लहानपणी नसल्याने तो प्रश्न तसाच सोडलेला होता. आता टिरीटोम्बाच्या उत्साहात ते कोडंपण सोडवावंसं वाटलं आणि वारियाने कुंडल हाले ऐकत पुढे शोधत राहिलो.

तेव्हा कळलं की राधा गौळण चालली आहे. वाऱ्याने तिच्या कानातील कुंडलं हलत आहेत. तिचे डोळे चंचल आहेत. ते पाहून हरी भुलले आहेत. आणि चक्क बैलाचं दूध काढायला बसले आहेत. हरीचं रूप पाहून राधाही भुलली आहे आणि रिकाम्या डेऱ्यात रवी घुसळून लोणी काढायला बसली आहे. त्या दोघांचे प्रेमात देहभान हरपले आहे आणि ते प्रेमात एकरूप झाले आहेत. मधुराभक्तीचा अर्थ दाखवणारी ही रचना वाचताना तिसऱ्या आणि पाचव्या ओळीत आजही अडकलो. रेडिओवर ऐकलेल्या गाण्यापेक्षा पाठभेद असलेल्या रचना नेटवर मिळाली.

वारियाने कुंडल हाले । डोळे मोडित राधा चाले
राधा पाहून भुलले हरी । बैल दोहितो अपुल्या घरी
फणस जंबिर कर्दळी दाट । हाति घेऊन सारंगी पाट
हरि पाहून भुलली चित्ता । राधा घुसळी डेरा रिता
मन मिळालेसे मना । एका भुलला जनार्दना

यातलं जंबिर म्हणजे लिंबू हे कळलं आहे पण सारंगी पाट किंवा नारंगी फाटाचा काय अर्थ आहे तो काही अजून कळला नाही. इथे कुणाला माहिती असेल तर समजून घ्यायला आवडेल. आणि तो पटला तर पोस्ट एडिट करीन.

टिरीटोम्बाच्या नादात इतकं सगळं वाचलं काही कोडी थोडी उलगडली म्हणून खूष होतो आणि स्वतःच्या प्रेमाची आठवण झाली. माझी ही माझी लग्नाची बायको असल्याने ती माझी राधा नाही. आमच्याकडे बैल नाहीत आणि तिच्याकडे डेरा रवी वगैरे साधनं नाहीत. त्यामुळे हरपलेले देहभान कधी दाखवता आले नाही.

माझे सासरे खवीस नाहीत. मी माझ्या बायकोला मी नाक्यावर पाहिलं नाही. आणि तिला पाहण्याआधी किंवा नंतर नाक्यावर उभा राहिलो नाही. सी एच्या अभ्यासाने नाक्यावरची मजा करायची राहून गेली.

डोम्बिवलीत समुद्र नाही. मला शीळ घालता येत नाही. माझे सासरे मोठ्ठाले व थोराड नाहीत. त्यांच्याकडे रट्ट्टे हाणायला काठी नाही. त्यामुळे माझं ‘टिरीटोम्बा टिरीटोम्बा’ म्हणायचं राहून गेलं.

लहानपणापासूनच पुस्तकांची गोडी लागली. जसजसा वाचू लागलो तसतसा पुनर्जन्मावरचा विश्वास कमी होत गेला. हे एकमेव आयुष्य आहे हा विश्वास वाढत गेला. पण आज पुनर्जन्मावर विश्वास ठेवावासा वाटतोय. किमान तीन पुनर्जन्म मिळावेत.

पहिल्या पुनर्जन्मात समुद्रकिनारी शीळ वाजवत जाताना सोनेरी केसांच्या गोड मुलीने हसून आपल्याशी बोलावं आणि काठी घेऊन धावत आलेल्या तिच्या बापापासून आपण पळत दूर जावं. पुन्हा ती कधी भेटली नाही तरी ती संध्याकाळ कायमची स्मरणात रहावी.

दुसऱ्या पुनर्जन्मात गोऱ्या गालांची काळ्या केसांची मुलगी नाक्यावरती दिसावी.

आणि तिसऱ्या पुनर्जन्मात ते बैल दोहण्याइतकं, रिता डेरा घुसळण्याइतकं एकरूपत्व अनुभवता यावं.

असं कधी होणार नाही हे माहिती आहे. पण आज खूप आनंद झाला आहे म्हणून आज त्या आनंदासाठी म्हणतो आहे ‘टिरीटोम्बा टिरीटोम्बा’.