दाढीमिश्यांची गोष्ट (भाग २)

Image Courtesy : Internet 

खरी दाढी आणता येत नाही ती आपोआप यावी लागते. आणि ती सगळ्या पुरुषांना सारखीच येते असंही नाही. दाढी विरळ किंवा भरघोस असणे हा शारीरिक उंचीप्रमाणे निसर्गनियंत्रित भाग आहे. आणि तो विविध घटकांवर अवलंबून असतो. जन्मदात्यांकडून आलेलया जनुकांचे गुणधर्म, चेहऱ्यावरील केसांच्या रोमछिद्रांची संख्या किंवा केसांच्या ग्रंथी, शरीरातील टेस्टेस्टेरॉनची पातळी, पोषक आहार, पुरेसा व्यायाम आणि पुरेशी झोप या सर्वावर दाढीमिश्यांचे प्रमाण अवलंबून असते. या सर्व गोष्टी पुरेश्या प्रमाणात आहेत याचा एक दृश्य संकेत म्हणजे दाढी मिश्या असा होतो.

याचा उलटा अर्थ असा केला जातो की विरळ दाढीमिश्या असलेल्या व्यक्तीमध्ये टेस्टेस्टेरॉन कमी असावे. परंतू हे पूर्णसत्य नाही. दाढीमिश्यांसाठी विपरीत जनुकीय गुण किंवा विरळ केशिका ग्रंथी यामुळे देखील टेस्टेस्टेरॉनची समाधानकारक पातळी असलेला पुरुष देखील विरळ दाढीधारी होऊ शकतो. थोडक्यात, 'दिसतं तसं नसतं म्हणून जग फसतं' किंवा 'का रे भुललासी वरलिया रंगा' हे इतर अनेक गोष्टींप्रमाणे दाढीमिश्यांना देखील लागू होतं.

उत्क्रांतीच्या अंगाने जीवशास्त्राचा आणि मानसशास्त्राचा अभ्यास करणारे काही शास्त्रज्ञ असं पण मानतात की स्त्रियांना, प्रजननयोग्य काळात दाढीवाले पुरुष जास्त आकर्षक वाटतात. वंशसातत्य हे निसर्गातील प्रत्येक जीवाचे निसर्गदत्त कर्तव्य आहे. आपली जनुकीय रचनाच तशी आहे. अशक्त जोडीदार म्हणजे अशक्त संतती आणि वंशसातत्य खंडित होण्याची शक्यता जास्त, म्हणून मग सशक्त जोडीदार ओळखणे ही मोठी गरज असते. स्त्री व पुरुषांचे वेगवेगळे शारीरिक अवयव या शोधात दृश्य खुण म्हणून कामाला येतात. पुरुषांची दाढी हा सशक्तपणाचा मोठी नैसर्गिक खूण आहे. त्यामुळे दाढीधारी पुरुष, स्त्रियांमध्ये थोडे जास्त लोकप्रिय असतात अशी सगळी या विचारामागील धारणा आहे. 

Image Courtesy : Internet 

फुलांचे रंग आणि गंध जसे फुलपाखरांवर, नर पक्ष्यांचा पिसारा किंवा तुरा किंवा नृत्यकौशल्य जसे पक्षिणींवर, नर हरणांची शिंगे किंवा त्यांचा गंध जसा हरिणींवर, बेडकाची गालफडे जसा बेडक्यांवर, नर चिम्पाझीचा आकार आणि आक्रमकता जशी मादी चिम्पाझींवर; प्रभाव पाडतात त्याप्रमाणे दाढीमिश्या स्त्रियांवर प्रभाव पाडत असाव्यात, असा निष्कर्ष काढायला अनेक दाढीधारी पुरुषांना आवडू शकते. तो कितपत परिपूर्ण आहे याबद्दल संशोधकांत मतभेद आहेत.

उत्क्रांतीच्या अंगाने जीवशास्त्राचा आणि मानसशास्त्राचा अभ्यास करणारे शास्त्रज्ञ असे पण सांगतात की पूर्ण उमललेले टपोरे (Bee Stung lips) किंवा लालचुटूक ओठ, स्त्रीच्या प्रजननक्षमतेची आणि ती मिलनोत्सुक असण्याची दृश्य खूण असते. बहुसंख्य स्त्रियांना नटण्यामुरडण्याची निसर्गदत्त आवड असते असा समज आणि स्त्रीला उपभोग्य वस्तू मानण्याच्या सरंजामशाही, राजेशाही आणि आता भांडवलशाहीच्या युगात, स्त्रियांची प्रसाधनाची साधने वाढतच गेली. आणि ओष्ठशलाका (lipstick) आता अगदी लहान मुलींच्यादेखील रोजच्या वापराची गोष्ट बनण्याच्या मार्गावर आहेत. आणि पुरुषांचे लक्ष आपल्याकडे खेचून घेण्यात लिपस्टिक बऱ्यापैकी प्रभावी ठरताना दिसते.

स्त्रियांच्या बाबतीत पुरुषांचे कथित मानसशास्त्र जे सांगते त्याला मान्य करून विविध संस्कृतींनी आणि बाजाराने प्रचंड प्रमाणात नवनवीन उत्पादने सातत्याने तयार केलेली दिसतात. आणि फार प्राचीन काळापासून स्त्रियांनी सजण्याचे, नटण्याचे प्रमाण वाढतंच गेलेले दिसते. याउलट, पुरुषांच्या बाबतीत मात्र बाजार आणि सर्वच संस्कृती थोड्या अरसिक होत गेलेल्या दिसतात. सुरवातीच्या काळात सर्रास प्रचलित असलेले अंगावर गोंदणे, कर्णभूषणे, बाहूबंद किंवा मुकुट वापरणे आता सर्वत्र बाद झालेले आहे. सर्वसाधारणपणे पुरुषांत, एखाद दुसरी अंगठी आणि सोन्याची चेन वापरण्याकडे कल असतो. (याला, फ्लेक्सवर चमकणारे काही सन्माननीय अपवाद आहेत, याची मला जाणीव आहे) आजकाल काही तरुण कानातील डूल आणि केसांची पोनीटेल वापरताना दिसतात. पण त्याचा उपयोग स्त्रियांना आकर्षित करण्यासाठी होतो याबद्दल संशोधनांती काही बोलता येईल. त्याशिवाय काजळ, गंध, अत्तराचा फाया, हाताला गजरे, अश्या प्रकारे शरीराला सजविणे हे एकतर धार्मिक किंवा अतिरसिक मनोवृत्तीचे लक्षण मानले जाते. 

Image Courtesy : Internet 

म्हणजे रोजच्या जीवनात जितक्या सहजतेने स्त्रिया लिपस्टिक किंवा नेलपॉलिश वापरतात आणि सहेतुक किंवा अहेतुकपणे पुरुषांचे लक्ष्य वेधून घेण्यात यशस्वी ठरतात तितक्या सहजतेने पुरुषाने काही करावे म्हणून बाजार आणि सध्याची संस्कृती त्याला फार प्रोत्साहन देताना दिसत नाही. सध्याची पुरुषांची सगळ्यात लोकप्रिय प्रसाधने म्हणजे शरीरगंध लपवणारे परफ्युम्स, केस काळे ठेवणारी द्रव्ये आणि दाढी गुळगुळीत ठेवण्यासाठीची क्रीम्स व उपकरणे हीच आहेत. म्हणजे सध्या तरी बाजाराने पुरुषांच्या बाबतीतले स्त्रियांचे कथित मानसशास्त्र नाकारलेले दिसते आहे. आणि कल्पक मानवाने दाढी मिश्या वाढवण्याची साधने किंवा औषधे शोधत राहण्यापेक्षा ती कापण्याची साधने शोधण्याकडे जास्तीत जास्त लक्ष दिलेले दिसते.

कदाचित ज्याप्रमाणे अप्रत्यक्षपणे स्त्री ही उपभोग्य वस्तू मानली गेली आहे त्याप्रमाणे पुरुषाला देखील उपभोग्य वस्तू म्हणून दर्शविणे सद्यकालीन समाजाला कठीण वाटत असावे. त्याशिवाय, स्त्री म्हणजे फूल तर पुरुष म्हणजे फुलपाखरू किंवा भ्रमर या कल्पनेने जोरदार मूळ धरले असल्याने भ्रमराने सजणे तितके महत्वाचे वाटत नसावे. पुरुष स्वभावतः अनेक साथीदार शोधतो आणि स्त्री स्वभावतः कमीत कमी साथीदार शोधते हा समजही या फूल भ्रमर कल्पनेला पोषक ठरतो. त्यामुळे फुलाला भ्रमराबद्दल काही मानसशास्त्र असावे याबद्दल मानवी समाज अजून तितका गंभीर नाही.

म्हणजे दाढीमिश्यांमुळे पुरुष, स्त्रियांना अधिक आकर्षक वाटतात की नाही?, याबद्दल मानवी समाज उदासीन असला तरी इतिहासकाळापासून पुरुषांची दाढी वेगवेगळ्या स्थळकाळात वाढत किंवा घटत गेलेली दिसते.

असे असेल तर मग पुरुष दाढीमिशा का ठेवतात किंवा का काढतात? हा प्रश्न अनुत्तरीत राहतो. मी जेव्हा याबद्दल इतिहासात आणि भूगोलात डोकावतो तेव्हा यामागे अनेक भौगोलीक, सामाजिक आणि राजकीय कारणे काम करत असवीत असे मला वाटू लागते. त्याबद्दल पुढील भागात लिहीन.